صفحه محصول - مبانی نظری و پیشینه نقش عوامل اکولوژیکی در توسعه فیزیکی شهرها

مبانی نظری و پیشینه نقش عوامل اکولوژیکی در توسعه فیزیکی شهرها (docx) 24 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 24 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

-1)مقدمه...........................................................................................................................................................25 2-2). مباحث مربوط به توسعه شهری. ........................................................................................................25 2-2-1). شهر......................................................................................................................................................25 2-2-2). برنامهیزی...........................................................................................................................................26 2-2-3). برنامهریزی شهری.............................................................................................................................27 2-2-4). کاربری اراضی.....................................................................................................................................27 2-2-5). رشد و توسعه شهری.........................................................................................................................28 2-2-6). مفهوم توسعه فیزیکی.......................................................................................................................28 2-2-7). فضای شهری......................................................................................................................................29 2-2-8). بافت....................................................................................................................................................29 2-2-9). نظریات مورفولوژیکی و توسعه فیزیکی شهر................................................................................30 2-2-10). توسعه فیزیکی شهر از دیدگاه اکولوژیک...................................................................................31 2-2-11). نظریههای هستههای متعدد شهر یا شهر چند هستهای........................................................31 2-2-12). نظریه ساخت دوایر متحدالمرکز.................................................................................................32 2-2-13). نظریه ساخت ستارهای شکل........................................................................................................32 2-2-14). نظریه محوری یا توسعه قطاعی شهر..........................................................................................33 2-2-15). نظریه شهر خطی............................................................................................................................33 2-3). متغیرهای موثر در مکانیابی توسعهی فیزیکی شهرها.................................................................33 2-3-1). مقدمه.................................................................................................................................................33 2-3-2). ژئومورفولوژی....................................................................................................................................34 2-34). جنس خاک..........................................................................................................................................34 2-3-5). قابلیت خاک. ..................................................................................................................................35 2-3-6). شیب...................................................................................................................................................35 2-3-7). باد.......................................................................................................................................................35 2-3-8). آبهای زیرزمینی.............................................................................................................................36 2-3-9). ارتفاع...................................................................................................................................................36 2-3-10). رعایت حریم گسل.........................................................................................................................36 2-3-11). جهتهای جغرافیایی......................................................................................................................36 2-3-12). حریم رودخانهها.............................................................................................................................37 2-1). مقدمه: این فصل از تحقیق، ابتدا مفاهیم اساسی و پایه مربوط به توسعه شهری و سپس متغیرهایی را که، در توسعه فیزیکی شهر نقش دارند مورد بررسی قرار گرفتهاند. 2-2) مباحث مربوط به توسعه شهری شهر شهر و شهرنشيني روند اجتماعي برجسته‌اي است که بيشتر موجب دگرگوني در روابط متقابل انسان با محيط و با انسانهاي ديگر شده است. در حقيقت تغيير در واکنش‌هاي انسان‌ها نسبت به هم و نسبت به محيط، به تحول اجتماعي و دگرگوني فضائي امکان داده که نمود عيني آن به صورت يک پديدة نو که اصطلاحاً (شهر ناميده مي‌شود ) نمايان گرديده است. ويژگيهاي شهر و مفهوم آن در دوره‌هاي مختلف تاريخي و مناطق مختلف يکسان نبوده و مفهوم آن در هر دوره و مناسب با هر سرزميني در مسير تاريخ تفاوتهايي را نشان مي‌دهد. امروزه تعريف جامعي از شهر که بتواند شامل کلية شهرهاي جهان باشد مشکلست، چرا که شهرها به سيستم‌هاي اقتصادي و اجتماعي همسان وابسته نبوده و نکات مشترکي بين آنها وجود ندارد. بنابراين هر يک از جغرافيدانان بنا به ادراک و برداشت خود تعريفي از شهر کردهاند ( فريد، 1382 : 1 ). در واقع شهر زيستگاهي است انسان ساخت و در زير يک قدرت سياسي مشخص که تمرکز جمعيتي نسبتاً پايداري را در درون خود جاي مي‌دهد، فضاهاي ويژه براساس تخصص‌هاي حرفه‌اي به وجود مي‌آورد تفکيکي کما بيش مشخص ميان بافت‌هاي مسکوني و کاري ايجاد مي‌کند و فرهنگي خاص را به مثابه حاصلي از روابط دروني خويش پديد مي‌آورد که درون خود خرده فرهنگ‌هاي بيشماري را حمل مي‌کند( فکوهي، 1383: 28-29 ). با اين همه شهر اجتماعي است با تعداد و تراکم معين و متناسب جمعيت، با بافت و ساختار کالبدي يکپارچه و بهم پيوسته اعم از محلات، کوي‌ها، و يا مناطق مسکوني، فضاهاي فرهنگي، بازرگاني، توليدي، اداري، ارتباطي، کشاورزي و نظاير آنها که اکثريت ساکنان شاغل دائمي آن در مشاغل غير کشاورزي بکار اشتغال داشته و بر اثر تمرکز توليد و خدمات فرامحلي، کانون سياسي-اجتماعي، فرهنگي، اداري، مواصلاتي، و مرکز مبادلات اقتصادي و تأمين نيازهاي حوزة جذب و نفوذ فضاي پيرامون خود نيز مي‌باشد ( نظريان،1383: 4-1 ). شهر به مثابه بخشی از سلسله مراتب سیستم فضایی و تقسیمات سیاسی– جغرافیایی هر کشور براساس شاخصهای مختلفی مانند: نوع حکومت، مدیریت، سطح آگاهی، علاقهمندی اجتماعی و مشارکت مردم در نظام تصمیمگیری شکل میگیرد( زاهدیفر، 1373 : 10 ). برنامهریزی بطور کلي از زماني که بشر براي شناسايي محيط اطراف و تسهيل در امر زندگي و رفع مشکلات و نيازهاي خود به تکاپو پرداخت، در حقيقت، دست به يک نوع برنامه‌ريزي زد. در صورتي که بخواهيم تعريفي کلي از برنامه‌ريزي داشته باشيم، مي‌بايستي برنامه‌ريزي را عبارت از کوششي در جهت انتخاب بهترين برنامه‌ها در جهت رسيدن به هدفهاي مشخص بدانيم که ممکن است اين کوشش‌ها و برنامه‌ها، تا مرحلة نهايي هدف نيز پيش نرود، بلکه گامهايي در جهت رسيدن به آن باشد (شيعه، 1381: 85-86 ). برنامه‌ريزي به معناي انديشيدن و تنظيم پيشاپيش امور، قبل از بروز وقايع و رويدادها است تا در اموري همچون بهداشت، سلامت، رفاه، آسايش، خوشبختي افراد جامعه، نتايج مطلوبي بدست آيد، بديهي است براي برنامه‌ريزي دقيق مي‌توانيم اشتباهات گذشته را جبران نموده و نسبت به آينده هوشيار‌تر عمل کنيم ( هيراسکار، 1376: 14). برنامه‌ريزي فعاليتي است که بشر از آغاز به آن مشغول بوده است. هيچ اقدامي براي رسيدن به هدف هرچه باشد به نتيجه نميرسد، مگر آنکه شامل برنامهريزي باشد. اقدامات لازم براي نيل به هدف به طور اصولي از مراحل زير ميگذرد: مشخص کردن هدف‌ها انتخاب وسايلي که براي رسيدن به هدف‌ها به کار مي‌رود به کار بردن اين وسايل اين سه مرحله روي هم فرايند برنامه‌ريزي را تشکيل مي‌دهند. با توجه به اين توضيحات ارائه شده، برنامه‌ريزي را چنين مي‌توان تعريف نمود: "تصميم آگاهانه جهت يافتن راههاي مناسب براي رسيدن به مطلوب‌هاي انساني و تأمين منابع لازم، برنامه‌ريزي محسوب ميگردد" ( استعلاجي و عبدالرضا مسلمي، 1380: 10 ). برنامه‌ريزي داراي تعاريف زيادي مي‌باشد، براي درک بهتر مفهوم برنامه‌ريزي و آشنايي با ديدگاههاي ديگر در مورد آن در زير چند نمونه از آنها ذکر مي‌شود: برنامهريزي فرآيندي است آيندهنگر که به شدت تحت تأثير گذشته و حال است. برنامه‌ريزي دانش علمي و تکنولوژيک را با فعاليتهاي ساخت اجتماعي مرتبط ميسازد (Fridman,1987, 38). "پيتر هال" برنامه‌ريزي را چنين تعريف مي‌نمايد: «برنامهريزي، به عنوان فعاليتي همگاني، فراهم آوردن سلسله‌اي از کارهاي منظم است که به دسترسي به هدف کلي و يا هدف‌هاي کلي بيان شده مي‌انجامد» (سيف‌الديني، 1383: 32). "واترسون" برنامه‌ريزي را چنين تعريف مي‌کند: برنامه‌ريزي، فعاليتي سازمانيافته و تلاشي هوشيارانه، به منظور گزينش بهترين راه‌حل‌هاي پيشنهادي موجود، براي دسترسي به هدفهاي کلي ويژه است. برنامهريزي، نشان دهندة بکارگيري بخردانة دانش انسان براي فرايند دستيابي به تصميم‌هايي است که همچون بنياني براي فعاليت انسان، عمل مي‌کنند. هستة مرکزي اين فعاليت، ايجاد رابطه بين هدف‌هاي نهايي و ابزار دستيابي به آنها، با هدف دسترسي به هدف‌هاي نهايي، با استفاده از باکفايت‌ترين و کارآمدترين استراتژي‌ها است» (همان کتاب، ص 30)."فريدمن" برنامهريزي را نوعي تفکر دربارة مسائل اجتماعي، اقتصادي تعريف نموده که جهت‌گيري و آينده‌نگري به صورت علمي، در روابط، اهداف و تصميمات همه جانبه دارا بوده و بشدت در زمينة خطمشي و برنامه از جامعيت برخوردار باشد (زياري، 1383: 19) و از لحاظ سيستمي به منظور بهبود زندگي انسانها سيستمها را تحت کنترل خود درآورد ( Fridman & Alonso, 1964,61). برنامهریزی شهری همانطور که در تعریف برنامهریزی بیان گردید٬ برنامهریزی کلا عبارت است از یک فعالیت علمی و منطقی٬ در جهت رسیدن به هدفهای مورد توجه جامعه. اگر این مبنا مورد قبول واقع شود برنامهریزی شهری عبارت است از تامین رفاه شهرنشینان٬ از طریق ایجاد محیط بهتر٬ مساعدتر٬ آسان تر٬ سالمتر٬ ودلپذیرتر (شیعه، 1383 : 101). برنامهریزی شهری٬ در واقع در جهت تامین نیازهای خدمات شهری٬ و در نظر گرفتن عوامل مختلف اقتصادی و اجتماعی در یک سیستم برنامهریزی شهری جامع و پویا٬ مشخص کردن سیاستها و برنامههای توسعه شهری٬ هماهنگ کردن آنها با سایر برنامههای عمرانی در سطح منطقهای و کشوری و تنظیم برنامه ها و طرحها در دوره زمانی معین است(زیاری،1383 : 55-54 ). برنامهریزی شهری پویاست و علت پویایی آن این است که شهر مانند یک موجود زنده است که مقداری مکانیسم این ارگانیسم را متاثر میکند. بنابراین، جهت تامین نیازهای خدمات شهری و در نظر گرفتن عوامل مختلف اقتصادی و اجتماعی در یک سیستم برنامهریزی شهری جامع و پویا٬ مشخص کردن سیاستها و برنامههای توسعه شهری٬ هماهنگ کردن آنها با سایر برنامههای عمرانی در سطح منطقهای و کشوری، و تنظیم برنامهها و طرحها در دوره زمانی معین از اولویت ویژهای برخوردار است(شیعه، 1383 : 102 ). کاربری اراضی مفهوم كاربري اراضي به معناي به كارگيري زمين براي اهداف به خصوص توسط انسان مي‌باشد. (meyer, 1994, 10) كاربري زمين به طور ذاتي درباره‌ي تمام جنبه‌هاي فضايي يا فعاليت‌هاي انساني در زمين و طريقه‌اي كه سطح زمين مي‌تواند براي نيازهاي مختلف آماده شود و از آن بهره‌برداري گردد بحث مي‌كند. (Robing, 1989, 19-20) و يا كاربري زمين جنبه‌هاي فضايي همه‌ي فعاليت‌هاي انساني را در روي كره‌ي زمين براي رفع نيازهاي مادي و فرهنگي او نشان مي‌دهد. (Northam, 1975, 168). كاربري زمين در واقع بهره‌برداري صحيح انسان از طبيعت است كه در چند دهه‌ي اخير از سوي پژوهشگران به ويژه دانشمندان علم جغرافيا به كار رفته است. در واقع اين واژه استفاده از امكانات و توانايي زمين را نشان مي‌دهد به عبارت ديگر نحوه‌ي استفاده از زمين و كاركردي كه به آن تعلق مي‌گيرد را كاربري زمين گويند اين كاركرد ممكن است در مقياس منطقه باشد و يا در مقياس سكونت‌گاه‌هاي انساني و شهر مد نظر باشد (عسكري، رازاني و رخشاني، 1381: 5) بر همين مبنا برنامه‌ريزان معمولاً زمين را از نظر ميزان كاربرد و اثرات آن به محل، محيط و جامعه دستهبندي مي‌كنند (سيف‌الديني، 1378: 259). رشد و توسعه شهری رشد شهری اضافه شدن مناطق و محلههای جدید و گسترش خودرو و بیرویه شهرها را شامل میشود. توسعه فیزیکی و رشد جمعیت شهری به سرعت تغییرات و دگرگونیهای را در شکل شهر بوجود میآورند که به صورت گسترش فیزیکی شتاب آلود و به صورت نامتعادل و ناهماهنگ بروز میکند٬ رشد شهری به نوعی حاکی از عدم وجود برنامهای خاص و یا متعادل با گسترش و افزایش جمعیت است بطور کلی افزایش کاربری مسکونی و تخصیص حداقل سرانهها و فضاها به سایر کاربریها پیشی گرفتن رشد بر توسعه یا تقدم مقیاس بر عملکرد و برتری کمیت بر کیفیت نام دارد (همپانژاد ،1388: 18 ). توسعه عبارت از تغییرات کمی و کیفی که هدفش بهبود توسعه یافتگی اجتماعی– اقتصادی و ارتقای معنوی باشد (صابری فر٬ 1378 ، 28 ). به بیانی دیگر توسعه عبارت است از وسعت دادن یک پدیده در ابعاد مختلف که جامعیت داشته و دربرگیرنده توسعه اقتصادی٬ سیاسی٬ فرهنگی و تغییرات رفتار فردی نیز میباشد(زمردیان٬ 1374 : 14 ). توسعه شهری به عنوان یک مفهوم فضایی را میتوان به معنای تغییرات در کاربری زمین و سطوح تراکم جهت رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینهی مسکن٬ حمل و نقل و اوقات فراغت تعریف کرد (1996, 266 ,mukomo). هر چند اغلب اصطلاحات رشد و توسعه فیزیکی شهر به جای یگدیگر مورد استفاده قرار می گیرند. اما باید اذعان کرد که هر دو دارای مفاهیم جداگانه هستند به طوری که اکثر متخصصین برنامهریزی شهری معتقدند رشد شهری و گسترش خودرو باعث رشد بیرویه شهرکها٬ مناطق مسکونی و افزایش بی اصول و نا برابر سطوح مختلف شهری است ( وبر، 39:1369). مفهوم توسعه فیزیکی از ترکیب انواع فضاها یا کاربریهای مسکونی٬ تجاری٬ صنعتی٬ تفریحی٬ و مذهبی ایجاد ارتباط و حرکت در زمان و مکان بین فضاهای یاد شده پیکرهای به وجود میآید که به صورت یک سیستم فیزیکی یا کالبدی عمل میکند. این پیکره را میتوان یک کالبد به حساب آورد و گسترش این پیکره را توسعه کالبدی یک شهر یا یک مکان جغرافیایی قلمداد کرد (زنگیآبادی٬ 1376: 192 ). به عبارتی دیگر مفهوم توسعه فیزیکی عبارت است از افزایش و گسترش وسعت شهر در اراضی پیرامونی خود یا الحاق مراکز سکونتی اطراف شهر به شهر اصلی به طوری که کاملا در شهر مادر ادغام گردند (دهاقانی٬ 1378 : 412). فضای شهری مفهوم فضا به کلیه فعالیتهای و ساختارهای شکل گرفته در مکان اطلاق میشود. فضا یک مقوله بسیار عام است. فضا تمام جهان هستی را پر میکند و ما را در تمام طول زندگی احاطه کرده است(هدمن و یازوسکی٬ 1381 : 67 ). فضای شهر٬ شامل کلیه سازههای شهری از جمله خیابانها٬ ساختمانها٬ میدان ها و آب نماها٬ پارکها٬ فضای سبز٬ پلها و سایر عناصر شهری است. خیابانها مهمترین٬ حساسترین٬ و بیشترین فضاهای عمومی یک شهر را تشکیل میدهند. حساسیت و اهمیت خیابانها و به طور کلی شبکه ارتباطی به دلایل زیر است : (بحرینی ٬ 1375 :3-1) 1- سطح زیادی از فضاهای عمومی را به خود اختصاص میدهد. 2- عنصر اصلی فرمدهی به شهر هستند. 3- محل اتصال و ارتباط فضاهای دیگر شهر هستند. 4- نماد اجتماعی و فرهنگیاند. 5- مهمترین وسیله و ابزار طراحی شهریاند. فضای شهری یک نمونه از فضای جغرافیایی است. مرکز شهر یا بافت قدیم به دلیل مرکزیت٬ مهمترین فضای شهری است. فضای شهری توسعه فرایندهای طبیعی٬ نظام یافته به وسیله انسان٬ شرایط اجتماعی٬ سیاسی و به طور کلی فرهنگی جامعه شکل میگیرد. در واقع فضای شهری٬ بخشی از سطح زمین است که به همراه درونمایه مادی و اجتماعی و فرهنگی به وجود میآید. از این رو فضای جغرافیایی شامل طبیعت و همه منابعی است که می تواند به طور مستقیم و غیرمستقیم با نیازهای انسانی برخورد کند و چهره جدیدی از سطح زمین را به عنوان فضای شهری بسازد. بدینسان که فضای جغرافیایی یک حوزه زیستگاهی است که از شرایط طبیعی و ساختارهای اجتماعی جامعه شکل میگیرد (شکویی ، 118:1375). با رشد و توسعه فرهنگی از قرن بیستم به بعد نقش فرهنگ در ایجاد تغییر و تحول فضاهای شهری بیشتر شده است. به طور کلی بعضی از محققان معتقدند که هر فعالیتی که انسان انجام میدهد اساسا متکی به فرهنگ اوست. فرهنگ مجموعهای از عقاید٬ آداب و رسوم٬ نسبتها٬ مقررات حاکم و خلاصه شیوه زندگی انسانهاست. هویت هر شهر علاوه بر ویژگیهای محیط طبیعی و نحوه رفتار و گویش و لباس پوشیدن مردم٬ از طریق فضاهای شهری آن شهر شناخته میشود.از جمله مهمترین عناصر تشکیل دهنده هر شهر٬ فضاهای شهری آن است که با شناخت آنها شهر قابل بازشناسی میگردد. پس برای اینکه شهری هویت قوی و به یاد ماندنی داشته باشد٬ باید فضاهای عمومی شهر دارای فرم متناسب٬ منطقی و زیبا پاسخگو به عملکرد مرتب بر آنها باشند(لاری بقال، 1380 : 65 ). بافت شهری بافت شهر عبارت است از دانهبندی و درهم تنیدگی فضاها و عناصر شهری که به تبع ویژگیهای محیط طبیعی، بهویژه توپوگرافی و اقلیم در محدوده شهر یعنی بلوکها و محلههای شهری به طور فشرده و یا گسسته و با نظمی خاص جایگزین شدهاند(توسلی ، 1368 :5 ). بافت هر شهری کمیتی پویا و در حال تغییر است که وضع کالبدی شهر و چگونگی رشد و گسترش آن را در طول زمان نمایان میسازد. بافت هر شهر، ابتدا دانهبندی فضای کالبدی شهر، یعنی فضاهای خالی و پر تراکم آنها را نسبت به یکدیگر مشخص می کند. همچنین چگونگی و فاصله بین عناصر شهری را معین میکند. بافت شهر شبکه گذرگاهی و نحوه توزیع فضایی آنها را نشان میدهد. ابعاد و اندازه هر یک از فضاهای کالبدی در افق و در ارتفاع با صورت عمودی و یا افقی میتواند نماینگر نوع و حجم بافت خاصی از شهر باشد. فضاهای خالی گویای ویژگیهای خاص شهریاند. مثلا فضاهای خالی موجود در مرکز محلههای شهری و راههای مهم و تقاطعها و در مجموع بافت،گویای وجود مراکز و هستههای شهری و محلهای هستند. بافت هر شهر نحوه شکلگیری و مراحل رشد و توسعه شهر را در طول تاریخ نشان میدهد. یکی از عوامل اصلی و بسیار مهم شکلگیری بافت شهر در گذشته عوامل محیط طبیعی بوده است. سه عامل توپوگرافی زمین، آب و هوا و منابع آب، عوامل اساسی و مهم طبیعتاند که در بافت شهرهای قدیمی ایران تاثیر عمیقی به جای گذاشتهاند(سلطان زاده ، 1369 : 299 ). بافت شهری از سه عنصر مرتبط به هم تشکیل شده است : 1- طراحی شبکههای ارتباطی که آرایش شبکه خیابانها و گذرها و الگوی تفکیک زمین و بناها را مشخص میسازد و تحت تاثیر شیوه زندگی و معیشت و فرهنگ شهروندان است. 2- الگوهای کاربری که کاربریهای زمین و فضاها را نشان میدهد. 3- طراحی فضاها یا ساختارهای کالبدی بر روی زمین که در مجموع، بافت شهری را تشکیل می دهد. نظریات مورفولوژیکی و توسعه فیزیکی شهر نظریات مورفولوژیکی در علم جغرافیا٬ از مفهوم چشمانداز گرفته شده است که ابتدا توسط کارل ریتر جغرافیدانان آلمانی وارد ادبیات جغرافیایی گردید. بعدها این مفهوم را با طیف گستردهای٬ جغرافیدانانی نظیر « ریشتهوفن » و « ویدال دولابلاش » به کار گرفتند و « کارل ساور » با گستردهترین شکلی آن را به ادبیات جغرافیایی آمریکا اضافه کرد ( شکویی ٬ 1375: 17 ). همین امر سبب شده است که 12 درصد بررسیها و تحقیقات جغرافیایی که در زمینه ساخت داخلی شهرها صورت میگیرد، مربوط به مورفولوژی شهری است که طرح شهر٬ فرم ساختمانها و الگوی بهرهگیری از زمین و ساختمان را شامل میشود ( شکویی ٬ 1374 : 159 ). به طور کلی باید گفت که مورفولوژی شهری٬ مطالعه نظام یافته ( سیستماتیک ) از تکوین رشد٬ فرم٬ طرح٬ ساخت٬ کارکرد و توسعه شهر٬ با توجه به ساختهای اجتماعی و اقتصادی است ( همان کتاب ٬ ص266 ). که موارد مورد مطالعه در آن عبارت است از٬ 1- کارکرد هسته اصلی شهر٬ در شکلگیری آن و تحلیلی بر جغرافیای تاریخی شهر 2- تاثیرات کارکرد مناطق داخلی شهر و رابطه میان کارکرد و فرم 3- سبک معماری در بخش قدیم وجدید شهر 4- فرهنگ و مورفولوژی شهر 5- قیمت زمین وتاثیر آن در مورفولوژی شهر 6- نقش تاسیسات عمومی مثل بیمارستانها، دانشگاهها٬ ورزشگاهها، زیارتگاهها و مساجد در مورفولوژی شهری 7- نقش پادگانها٬ ترمینالها، گورستانها٬ فرودگاهها و میدانها در مورفولوژی شهری 8- تاثیر عوامل طبیعی مثل مسیر رود٬ درهها٬ کوهستان٬ دشت٬ مسیرهای آب قنات٬ و اقلیم در مورفولوژی شهری و .... (همان کتاب ٬ص 265 ). بنابراین با بهره جستن از دیدگاههای مورفولوژیکی به راحتی میتوانیم چگونگی شکلگیری شکلگیری شهرها و عملکردهای آن را بررسی کرد و به توسعه شهر که در آینده اتفاق خواهد افتاد٬ جهت دهیم. این عمل سبب میشود مناطق کارکردی به موازات توسعه شهر٬ کارکرد خود را وسعت بخشند و شهروندان به راحتی بر امکانات مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند. توسعه فیزیکی شهر از دیدگاه اکولوژیک اشغال زمین شهری در جریان زمان را٬ در الگوهای دینامیکی مختلف میتوان نشان داد. این روش را اولین بار « تونن » روی اراضی روستایی معمول داشته و از سال 1920 به این طرف٬ در ایالات متحده آمریکا و سپس در فرانسه نظر جامعهشناسان به نحوه اشغال زمین و بافت اکولوژیکی شهر جلب شده است. بر این اساس گروهی از محققان آمریکایی نظیر « برگس » در ساختارهای اکولوژیکی سکونتگاهای شهر شیکاگو به مطالعه و تحقیق پرداختهاند. روش آنان در اکولوژی شهری٬ بیشباهت به روشهای معمول در اکولوژی گیاهی نبود. چه بههمانگونه که در اکولوژی گیاهی٬ فرایندهای هجوم و استیلا و تسلط و حاکمیت و بالاخره جانشینی و یا به سخنی دیگر توالی و تسلسل مورد توجه اکولوژیستهاست ( فرید٬ 1382 : 137 ). که اولین بار توسط ارنستهاگل مطرح شد و سپس مورد توجه جامعهشناسان شهری و برنامهریزان شهری قرار گرفت و سعی نمودند در ساختن شهرها به این الگوها و طرحها توجه خاصی نشان دهند٬ به دلیل آنکه در اواخر قرن نوزدهم در حدود سال1870٬ شهرهای بزرگ پیوسته رو به رشد نهادند که در این مورد تئوریهای مختلف و طرحهای گوناگونی جهت رشد و توسعه شهرها ارائه شده است که به برخی از مهمترین و معروفترین تئوریهای طرح اشاره میکنیم. نظریههای هستههای متعدد شهر یا شهر چند هستهای اساس این تئوری بر این اصل قرار دارد که شهرهای کوچک٬ تنها دارای یک عملکرد و یا هسته واحد می باشند، اما شهرهای بزرگ امروز همگی دارای هستههای متعددی هستند که در داخل شهرها٬ ارتباط مسیرهای حمل و نقل٬ تشکیل این هستهها را امکان پذیر میسازد ( شیعه ٬ 1376 : 64 ). قابل ذکر است که این نظریه از چانسیهاریس و ادوارد اولمن از جغرافیدانان مشهور آمریکایی میباشند که با استفاده از نظرات ارنست برگس و همرهویت نظریه تازهای با عنوان ساخت چند هستهای شهر مطرح نمودند. این دو معتقدند که عناصر شهری مختلفی همانند تجاری٬ مسکونی و صنعتی٬ ضمن ایجاد مرکزیتی در هسته٬ استفاده از زمینهای شهری در اطراف خود را امکان پذیر نمود و فعالیتهای گوناگون فرهنگی٬ اجتماعی و اقتصادی به دور هستهها شکل میگیرد و در آن همانند نظریه متحدالمرکز شامل بخشهای متنوع میباشد. نظریه ساخت دوایر متحدالمرکز الگوی ساخت شهر٬ بر این اصل استوار است که توسعه شهر از ناحیه مرکزی به طرف خارج شهر صورت گرفته و تعداد مناطق متحدالمرکز را تشکیل میدهد. این مناطق با ناحیه مشاغل مرکزی شروع شده و به وسیله منطقه در حال تحول٬ احاطه میشود. که خود در حال تبدیل به ادارات و صنایع سبک بوده و یا به واحدهای مسکونی کوچکتری تبدیل میشوند٬ این قسمت ناحیهای است که مهاجرین شهر به طرف آن جلب میگردند ( همان کتاب ٬ ص 60 ). این نظریه از سوی ارنست برگس مطرح شد و به طور کلی نظریه وی بر آن است که در توسعه شهر به شکل دوایر متحدالمرکز٬ ارزش زمینها در بخش مرکزی نسبت به بخشهای دیگر متفاوت است. نظریه ساخت ستارهای شکل نظریه مناطق متداخل ارنست برگس نشان دهنده حالتهای یک شهر ساکن و ثابت نیست٬ بلکه در بیشتر موارد به علت رشد و توسعه شهر٬ متحرک و غیر ثابت به نظر میرسد ( شکویی ٬ 1374 : 518 ). توسعه شهر نیز ممکن است به دو صورت انجام شود: 1-توسعه شهر از اطراف خود 2-توسعه شهر از طریق عمل تمرکز در داخل آن به موازات افزایش جمعیت٬ سازمانها و تاسیسات بخش مرکزی شهرها مراحل مختلف اکولوژی شهری ( جداییگزینی٬ هجوم و جایگزینی٬ توالی و تسلسل و ...) ظاهر میشود و در اثر ایجاد موج توسعه شهر به نواحی اطراف و بیرونی خود توسعه مییابد. حرکت جمعیت٬ تاسیسات٬ منابع و سازمانهای شهری به اطراف شهرها به یک شکل عمل نمینمایند و از جهات مختلف شهر به سوی ناحیه مرکزی آن به یک مقیاس صورت نمیگیرند. در مقابل توسعه شهر٬ وجود موانع طبیعی مانند شیبهای تند٬ تپهها و کوهها عواملی بازدارندهاند. لذا شهر یا بدان جهت توسعه پیدا نمیکند و یا در صورت توسعه مشکلات و افزایش هزینههای را به دنبال دارد.در این الگو٬ دگرگونیهایی که در نتیجه عملکرد امکانات حمل و نقل و شبکه راهها در سطوح شهری مشاهده میگردد٬ شکل دایرهای مناطق متحدالمرکز تعدیل یافته و به شکل شعاعی و یا ستارهای تبدیل می شود و به توسعه شهر٬ ساخت ستارهای میبخشد ( شیعه ٬ 1376 : 63 ). نظریه محوری یا توسعه قطاعی شهر در توجیه نظریه ساخت قطاعی شهر٬ باید گفت که چنین توسعهای را نمیتوان مغایر با نظریه دوایر متحدالمرکز دانست٬ بلکه تغییر و تعدیل در جهات مختلف این نظریه است بر خلاف نظریه دوایر متحدالمرکز در نظریه ساخت قطاعی شهر٬ شهرها نمیتوانند برای همیشه حالت دایرهای شکل بودن مناطق داخلی خود را حفظ کنند٬ بلکه حالت قطاعی بیش از دایرهای٬ زمینه مساعدی را جهت توسعه به دست میآورد. در این نظریه عامل اجاره خانه میتواند به عنوان٬ مطالعه شهری را عملی سازد ( شیعه٬ 1376 :61 ).گفته شد که نظریه قطاعی نسبت تئوری مناطق متحدالمرکز٬ مرغوبتر به نظر میرسد زیرا امکان استقرار طبقه اجتماعی را در یک قسمت و یا یک طرف شهر به وجود آورد. لازم به ذکر است که این نظریه توسط همر هویت در سال 1934 مطرح شده است. نظریه شهر خطی عامل اصلی ایجاد مجتمعهای خطی شکل میتوانند راهها٬ ارتباطات٬ رودها و سواحل و دریاها باشد که شهر در کنار آنها به صورت خطی شکل میگیرد و توسعه مییابد. بر اساس این نظریه در گذشته شهرها در اغلب اوقات حوضههای شهری توسعه خود را از شکل ستارهای شروع نموده و به شکل دایرهای نزدیک میکردند. ولی توسعه شبکه راهها و مسیرهای اصلی ارتباطی٬ تمایل توسعه شهر را در مسیر چنین شبکههای به صورت خطی قرار میدهد ( شیعه ٬ 1376 : 66 ). 2-3) متغیرهای موثر در مکانیابی توسعهی فیزیکی شهرها 2-3-1) مقدمه در حال حاضر اکثر شهرها به خاطر محدودیتهای فیزیکی توسعهی شهری با مقوله توسعه فیزیکی در گیرند. توسعه فیزیکی و رشد جمعیتی شهرهای ایران تا چند دههی پیش روند افزایشی هماهنگ و متعادلی داشته است. تحولاتی که در حوزههای اقتصادی و اجتماعی صورت گرفته، رشد و توسعه فضایی شهرها را به شدت تحت تاثیر قرار داده است (حسین اف،92:1382). با توجه به افزایش گرایش به شهرنشینی، شهرها برای پذیرش جمعیت نیاز به زمینهای وسیع و گستردهای دارند، که این زمینها از ترکیب واحدهای توپوگرافی و ژِئومورفولوژی تشکیل شدهاند. هر اندازه که شهرها توسعه یابند و گسترش پیدا کنند برخورد آنها با واحدهای توپوگرافی و ژئومورفولوژی و موضوعات مربوط به آنها زیادتر می شود.(مشهدیزاده، 47:1374). گرچه مناطق شهری چهار درصد از سطح خشکی های زمین را تشکیل می دهند ولی توسعهی نامنظم شهری میتواند سبب تغییرات گستردهای در شرایط محیطی کاربریهای دیگر شود. توسعه نامنظم شهری اثرات مخربی بر شهرها و محیط اطراف آنها میگذارد، که از جمله میتوان به ناهمگونی چشم اندازهای طبیعی و از دست رفتن زمینهای کشاورزی اشاره کرد (Batisand and Yarnal2008:2). به طور کلی مکانیابی، فعالیتی است که منابع طبیعی و انسانی یک منطقه را برای یک کاربری خاص مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد. عوامل موثر در انتخاب مکان بسیار متنوع و متعددند. برخی عوامل ثابت و برخی دیگر متغیر و پویا میباشند (قرخلو و همکاران،5:1389). شاخصهای مورد استفاده در مکان یابی، نسبت به نوع کاربرد آنها، متفاوت هستند اما همهی آنها در جهت انتخاب مکان مناسب همسو می باشند. استفاده از این شاخصها نیاز به داشتن اطلاعات صحیح و کامل از مکان مورد مطالعه است و دستیابی به اطلاعات، نیازمند تحقیقاتی گسترده و جامع است (فخری،52:1378). 2-3-2) ژئومورفولوژی یکی از عوامل محیط طبیعی که در مکانگزینی و چگونگی رشد و توسعه شهر و استخوانبندی شهر نقش دارد ویژگیهای پیکرشناسی یا ژئومورفولوژیکی است (فریادی و همکاران،4:1386). اصولا استقرار و پیدایش یک شهر بیش از هر چیزی تابع شرایط محیط طبیعی و شرایط جغرافیایی است. زیرا عوارض و پدیدههای طبیعی در مکانگزینی، پراکندگی، حوزه نفوذ، توسعه فیزیکی، مورفولوژی شهر و امثال آن اثر قاطعی دارد و گاه به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به صورت یک عامل منفی و باز دارنده عمل میکند ( نگارش،1:1382). ژئومورفولوژی شهری برای مسولان و مردم اهمیت زیادی دارد و در صورت غفلت و بی توجهی به آن خسارات جبرانناپذیری را به دنبال خواهد داشت. اهمیت ژئومورفولوژی شهری زمانی آشکار می شود که خسارت وارده زیاد و خارج از تحمل انسان باشد. امروزه به لحاظ گستردگی شهرها و پیچیدگی زندگی مدرن و توسعه تاسیسات شهری خسارات زیاد و کمرشکن خواهد بود (رجایی،208:1373). ساختمانها ابعاد وسیعی به خود گرفتهاند، شهرها وسعت قابل توجهی پیدا کردهاند و در حاشیه اکثر شهرها تاسیسات صنعتی توسعه یافتهاند. بنابراین کوچکترین اشتباه در شرایط کنونی ممکن است خسارات جبران ناپذیری را به بار آورد، از اینرو باید قبل از ایجاد ساختمانهای مقاوم؛ در مکانگرینی شهرها و انتخاب محل مناسب برای توسعه ساختمانها دقیقی صورت گیرد (نادرصفت،191:1379). واحدهاي ژئومورفولوژي هميشه با پويايي و ديناميسم محيط طبيعي در ارتباط است. هر گونه اقدام در راستاي توسعه و عمران شهرها، به نحوي با پويايي و ديناميسم مذكور و در نتيجه با پديدههاي ژئومورفولوژي تلاقي ميكنند. برای فعالیت های توسعه شهری، بهترین سنگ، ماسه سنگ، روانهای بازالتی، رسوبات آبرفتی است ( مخدوم، 205). 2-3-4) جنس خاک جنس خاک در ارتباط با میزان نفوذ آب و بارندگیها و درجه مقاومت آن در مقابل ایستایی تاسیسات ساختمانی و طبقات ساختمانها از اهمیت ویژهای برخوردار است. بافت خاک در توسعه شهرها عامل بسیار مهمی میباشد، مقاومت خاک در ارتباط با احداث ساختمانهای چند طبقه باید هماهنگ باشد( شیعه،194:1379). مناسبترین خاک برای ساختمانسازی، خاکهای عمیق با بافت سنگین است و خاکهای شنی، نامناسبترین خاک برای ساخت و ساز و توسعه فیزیکی شهرها است. بنابراین بهترین مکان برای توسعه شهری براساس این عامل، گسترش در خاکهای عمیق با بافت متوسط تا سنگین است (قرخلو و همکاران،11:1389). و باید این را در نظر داشت که زمینلرزه غالبا در زمینهای سست تخریب بیشتری ایجاد میکنند (معتمد،230:1382). 2-3-5) قابلیت خاک هر چند امروزه شهرها فعالیت زیادی دارند، اما با توجه به مناسبات حاکم میان شهر و پسکرانه روستایی آن بررسی استعداد کشاورزی خاک در حوزه نفوذ برای تعیین وابستگی نقش شهر به فعالیتهای کشاورزی حاکم در اطراف شهرها اهمیت زیادی دارد ( رهنمایی،166:1382). هدف از مطالعه خاکشناسی و طبقهبندی اراضی، تعیین خصوصیات و ارزش اراضی برای کشاورزی، آبیاری، تاسیسات و تجهیزات شهری و همچنین تاثیرگذاری در جهت مناسبات توسعه شهری است ( حبیبی، 195:1384). اغلب شهرها در مسیر گسترش خود موجبات نابودی زمینهای کشاورزی را فراهم آورده و آنها را تحت پوشش گسترش شهری قرار می دهند و این مساله از نظر اقتصادی و فعالیتهای کشاورزی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه از مواردی است که توجه بیشتر را طلب میکند. زیرا زمینهای کشاورزی در حاشیه شهرها علاوه بر تولید محصولات، فضای با ارزشی را نیز ارایه میدهند (ابراهیم زاده و رفیعی،10:1387). 2-3-6) شیب شیب یکی از عوامل مهم در ایجاد تغییر و تحول در ناهمواریهای زمین محسوب میگردد و بدین طریق به طور مستقیم و یا غیر مستقیم بر روی کلیهی فعالیتهای انسانی اعم از اقتصادی-مکانگزینی سکونتگاهی و صنعتی-ساخت و سازهای شهری و روستایی شکل معابر و ترابری و ... تاثیر میگذارد (اصغری مقدم، 91:1378). عامل دیگری که در توسعهی فیزیکی شهرها و احداث بنا مهم میباشد، شیب است. شیب بین 1تا 8 درصد مستعد برای فعالیتهای توسعه مسکونی است ( عباس پور و قراگوزلو،56:1385). مناسبترین شیب برای فعالیتهای شهری شیب 5 درجه است ( مخدوم، 205). 2-3-7) باد باد از جمله عوامل اقلیمی است که در مکانیابی جهت توسعهی شهری باید به آن توجه شود، زیرا که باد از لحاظ اقلیمی در فراهم آوردن آسایش انسان یا اخلال در آن، چه از جهت گرمایی و چه از لحاظ رفتاری در محیط نقش مهمی دارد. توجه به سرعت و جهت باد در نواحی که این عنصر اقلیمی نسبت به بقیهی عناصر اقلیمی اثرات آسایش مثبت و منفی عمیقتری دارد و با اهمیتتر میباشد ( سلیقه،110:1382). 2-3-8) آبهای زیرزمینی از دیگر فاکتورهای طبیعی که باید در توسعهی فیزیکی شهرها به آن توجه شود مطالعهی سطح و ارتفاع آب زیرزمینی است. در مکانهایی که سطح آب زیرزمینی بالا است، شهر نمیتواند توسعه پیدا کند، زیرا احتمال نشست ساختمان در زمین وجود دارد. بنابراین این عامل نیز در شهرهایی که آبهای زیرزمینی در سطح بالایی قرار دارند یک عامل تعیین کننده در جهت توسعهی شهر محسوب میشود.(قرخلو و همکاران، 17:1389). 2-3-9) ارتفاع اراضی پست از چند دیدگاه قابل تامل و تعمق است. اول؛ از نظر بروز سیل و سیلاب و خطرات ناشی از آن، که در این مورد فاصله اراضی پست همجوار رودخانهها در صورت طغیان آب، خطراتی را در پی دارد؛ دوم برای نقاطی که سطح آب زیر زمینی بالاست، احداث ساختمان در آن ممکن است از نظر رطوبت زمین و یا مشکلات مربوط به احداث زیرزمین هزینههایی را به دنبال داشته باشد ( شیعه،203:1379). حداکثر ارتفاع برای مناطق مستعد توسعه مسکونی تا 1600 متر است ( عباس پور و قراگوزلو،56:1385). 2-3-10) رعایت حریم گسل " گسل عبارت است از شکستگی زمین، همراه با جابه جایی قطعات"( مقدم، 76:1383). ایران جزو ده کشور بلاخیز و ششمین کشور زلزلهخیز دنیا است که زلزله مسبب بیشترین تلفات انسانی در آن میباشد و کمربند زلزله 90 درصد از خاک کشور ما را در برگرفته است؛ اما آنچه حایز اهمیت است، وضعیت اسفبار شهرهایی است که بر روی گسلها و یا در مجاورت آنها ساخته شده و در معرض خطر زلزله قرار دارند (نگارش، 93:1384). در واقع یکی از عواملی که باید در مکانیابی توسعه فیزیکی شهر رعایت شود گسل و حریم آن است. خطرناکترین مکانهای ساختمانسازی، مکانهای گسله و نقاط با خاک نرم میباشد که باعث شدید شدن لرزههای زمین میشوند. بنابراین تا حد امکان باید از این قبیل مناطق جهت احداث مناطق مسکونی و ساختمانی اجتناب شود یا ساختمان با تراکم کم در آنجا احداث گردد (غضبان، 77:1381). فاصله مناسب شهر تا گسل بیشتر از 500 متر میباشد ( موسوی و همکاران،14:1389) 2-3-11) جهتهای جغرافیایی دامنههای جنوبی بهترین جهت جغرافیایی برای توسعه شهری است و دامنههای شمالی نامناسبترین جهت جغرافیایی برای توسعه شهری است. برای نواحی با آب و هوای معتدل مناسب ترین جهت، جهت جنوبی و برای نواحی با آب و هوای نیمه گرمسیری جهت شرقی بهترین جهت جغرافیایی است مخدوم،205). 2-3-12 )حریم رودخانهها حریم رودخانه از شاخصهای دیگری است که باید در توسعه فیزیکی شهر ها به آن توجه شوند. " خانهها و مراکز تجاری موجود را باید از دشتهای سیلابی خارج کرد و در آنجا ساختمانسازی نکرد، البته ساختمانهایی را که به ناچار در آنجا باقی میمانند باید به خوبی محافظت شوند" ( خالدی و ایرانی،197:1380). به همین خاطر باید حریم رودها مشخص شود تا سیل باعث تخریب ساختمانها نشود. یکی از مهمترین عوامل در توسعهی ساختمانهای شهری جلوگیری از خطرات سیل رودخانههاست از همین رو علاوه بر حریم در نظر گرفته شده و معمول برای رودخانه ها باید بالاترین سطحی که در پر آبترین زمان رودخانه در طول 25-15 سال به زیر آب میرود، به عنوان حریم رودخانه در نظر گرفته شود ( شیعه، 203:1379). عوامل اکولوژیکی که در این تحقیق انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند در جدول زیر آمده است. جدول 2-1): معیارهای مدل اکولوژیکی توسعه شهری ایران با توجه به منطقه مورد مطالعه مناسبمعیار1200-400 مترارتفاع6 درجهشیبشرقی(نواحی نیمه گرمسیری)جهت دامنهماسه سنگ، روانههای بازالت، رسوبات آبرفتیزمین شناسی800-500 میلی متربارش24-18 سانتیگراددما50 تا 300 مترفاصله تا مسیلرسوبات آبرفتهای و تحول یافتهساختمان خاککمتر از 30 درصد تراکم پوشش گیاهی منابع و مآخذ: - ابراهیمزاده، عیسی و قاسم رفیعی، (1387). مکانیابی بهینهی جهات گسترش شهری با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 15. - استعلاجي، عليرضا و عبدالرضا مسلمي(1380). آشنايي با برنامه ريزي محلي و منطقه اي، انتشارات وزارت جهاد کشاورزي تهران. - اهلرز، اکارت( 1365) مبانی کشورشناسی جغرافیایی، جلد اول جغرافیای طبیعی، ترجمه محمد تقی رهنمایی، انتشارات موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب، تهران، - باستيه ژان و دزر، برناردز، شهر(1377)، مترجم علي اشرفي، نشر دانشگاه هنر، تهران. - بوستانی، سعید(1388) تحلیلی بر جمعیت و تاثیر آن بر توسعه فیزیکی شهر نورآباد ممسنی، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد نجف آباد. - بحريني، سيد حسن(1375) تحليل فضاهاي شهري، انتشارات دانشگاه تهران، ص 3. - بخشنده نصرت، عباس (1378 ) مسائل توسعه پذیری در شهرهای کوچک حوزه دریاچه ارومیه ، مجموعه مقالات شهرهای جدید، فرهنگ جدید در شهرنشینی، شرکت عمران وشهرهای جدید، وزارت مسکن و شهرسازی. - پورمحمدي محمدرضا (1382) برنامهريزي كاربري اراضي شهري، انتشارات سمت. - توسلی، محمود (1368) بافت قديم مقدمهاي بر مسأله، خلاصه سمينار تداوم حيات در بافت قديمي شهرهاي ايران تهران، ص 5. - ثروتی، محمد رضا، سعید خضری و توفیق رحمانی (1388). بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهر سنندج، پژوهش های جغرافیایی طبیعی، شماره 67. - ثنايي نژاد، سيد حسين (1376) مقدمهاي بر سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي، انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد. - حبیبی، کیومرث و احمد پور احمد (1384) توسعه کالبدی-فضایی شهر سنندج با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، چاپ اول، سنندج، انتشارات دانشگاه کردستان. - حسین اف اف م(1382) برنامهریزی و ساخت شهرهای کوچک، ترجمه غلامرضا خسرویان،چاپ اول، تبریز، نشر فروزنش. - حيدرزاده، نيما (1382) معيارهاي مکانيابي محل دفن مواد زايد جامد شهري، انتسارات سازمان شهرداريهاي کشور تهران. - حیدری، مهناز (1385) تحلیل برنامهریزی توسعه فیزیکی شهر کوهدشت، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان. - خالدی، شهریار و جمال ایرانی(1380) بررسی کمی و کیفی آبخیز رودخانه زریوار، دانشگاه شهید بهشتی. نشریه علوم زمین. شماره 4و5. بهار و تابستان. تهران، 1380. - رجایی، عبدالحمید(1373) کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط، نشر قومس ،چاپ اول. -رهنمایی، محمد تقی(1382) مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی، چاپ سوم، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران. - زاهدي فر، محمد حسين(1373) تحليل نظام تصميمگيري در شهر تهران، بررسي امکان پذيري تمرکز گرايي در تصميمگيري، پاياننامه کارشناسي ارشد برنامه ريزي شهري و منطقهاي، دانشگاه شهيد بهشتي. - زمرديان، محمد جعفر(1374) کاربرد جغرافياي طبيعي در برنامه ريزي شهري و روستايی، انتشارت دانشگاه پيام نور تهران.. - زنگي آبادي، علی(1376) جغرافيا و برنامه ريزي شهري کرمان، نشر مرکز انتشارات کرمان شناسي - زياري، کرامت الله(1383) اصول و روشهاي برنامهريزي منطقهاي، انتشارات دانشگاه يزد. - زياري، کرامت الله(1381) برنامهريزي کاربري اراضي شهري، انتشارات دانشگاه يزد. - سعیدی و همکاران(1389) مدل سازی توسعه کالبدی و تعیین مکان بهینه برای اسکان جمعیت شهر سردشت تا افق 1400 به روش دلفی و منطق بولین در سیستم اطلاعات جغرافیایی ،مجله مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه ای، شماره ششم، - سلطان زاده، حسين،(1369) مقدمهاي بر تاريخ شهر و شهرنشيني در ايران، انتشارات آبي، تهران. - سلیقه، محمد(1382) توجه به باد در ساخت کالبد فیزیکی شهر زابل، مجله جغرافیا و توسعه، زاهدان. - سيف الديني، فرانك(1378) فرهنگ واژهگان برنامهريزي شهري و منطقهاي، انتشارات دانشگاه شيراز. - سیف الدینی، فرانک( 1381) فرهنگ واژگان برنامه ریزی شهری و منطقه ای ؛ چ دوم ، شیراز : دانشگاه شیراز. - شکويي، حسين(1375) انديشههاي نو در فلسفه جغرافيا، انتشارت سازمان جغرافيا و کارتوگرافي و گيتا شناسي تهران. - شکويي، حسين(1365) اکولوژي شهري و جغرافياي اجتماعي شهرها، انتشارات جهاد دانشگاهي تهران. - شکويي، حسين ( 1374 )، ديدگاههاي نو در جغرافياي شهري، انتشارات سمت تهران. -شیعه، اسماعیل(1379) کارگاه برنامه ریزی شهری(رشته جغرافیا)، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور. - شيعه، اسماعيل(1376) مقدمهاي بر برنامهريزي شهري، انتشارات دانشگاه علم و صنعت تهران. - شیعه، اسماعیل (1381) مقدمهای بر مبانی برنامهریزی شهری، چ دوازدهم، تهران: دانشگاه علم وصنعت. - صابري فر، رستم(1378) نقد و تحليل برنامهريزي كاربري اراضي شهري، مورد نمونه شهر مشهد، رسالة دكتري دانشگاه تربيت مدرس تهران. - عباس پور، مجید و علیرضا قراگوزلو(1385) اراِئه مدلهای توسعه شهری با کاربرد سامانههای، مدلهای زیست محیطی، مجله علوم زمین شماره 57. تهران.Rsو GIS - عزیزپور، ملکه (1375) توان سنجی محیط طبیعی و توسعه فیزیکی شهر (الگوی مناسب توسعه شهر تبریز)، پایان نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران. - عسکري، علي و رازاني، اسد و رخشاني، پدرام(1381) برنامهريزي کاربري اراضي ( سيستمها و مدلها ) انتشارات نور علم همدان. - غضبان، فریدون(1381) زمین شناسی زیست محیطی، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، - فرج زاده، کرامت(1385) تحليل و بررسي توسعه فيزيکي شهر ياسوج، پايان نامه کارشناسي ارشد جغرافيا و برنامه ريزي شهري، دانشگاه تهران. - فريد، يدالله ( 1382 ) جغرافيا و شهر شناسي، انتشارات دانشگاه تبريز. - فخری، مجید(1378) تحلیل تناسب اراضی برای مکانگزینی پادگانهای لجستیک با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران دانشگاه تربیت مدرس. - فکوهي، ناصر(1383) انسان شناسي شهري، نشر ني، تهران. - فرجی، سبکبار و سید حسن مطیعی لنگرودی(1381) مجله مدیریت، شماره 64-63. - فریادی وهمکاران(1389) مقایسه نقش و تاثیر عوامل محیط طبیعی در رشد فیزیکی_کالبدی شهرها، اولین کنفرانس مهندسی برنامه ریزی و مدیریت سیستمهای محیط زیست. - فريد، يدالله(1382) جغرافيا و شهر شناسي، انتشارات دانشگاه تبريز. - قرخلو،مهدی، محمود داودی، سید مجدالدین زندوی و حسن علی جرجانی، (1389). مکانیابی مناطق بهینهی توسعه فیزیکی شهر بابلسر بر مبنای شاخصهای طبیعی، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 23. -کامیار، غلامرضا(1385) حقوق شهری و شهرسازی، چاپ اول، انتشارات مجد، تهران. -گريک، ديويد(1375) مقدمهاي بر جغرافياي کشاورزي، ترجمه عوض کوچکي و ديگران، انتشارات دانشگاه فرودسي مشهد. - لاري بقال، کيانوش(1380) اصول طراحي فضاي عمومي مطلوب در شهر، ماهنامه پژوهشي آموزش، اطلاع رساني شهرداريها ، شماره 30. - مجيدي، نورمحمد(1371) تاريخ و جغرافياي ممسني، انتشارات شهران، تهران. - مخدوم ،مجید (1376) حفاظت از محیط زیست چیست؟ حمایت از محیط زیست کدام است؟ تهران ، کتاب طبعت ، شماره 1. - مخدوم، مجید(1384) شالوده آمایش سرزمین، چ ششم، تهران، دانشگاه تهران. - مشهدیزاده دهاقانی، ناصر(1383) تحليلي از ويژگيهاي برنامهريزي شهري در ايران، انتشارات دانشگاه علم صنعت ايران، تهران. - معتمد، احمد(1382) زمین شناسی عمومی. چاپ ششم. انتشارات مرکز ایران، تهران. - مقدم، محمد رضا(1383) مبانی ژِِئومورفولوژی ساختمانی-اقلیمی، نشر سرا. - مهندسين مشاور امکو(1379) طرح جامع شهر نورآباد. - ميلر، تي جي ( 1366 )، زيستن در محيط زيست، ترجمه مجيد مخدوم، انتشارات دانشگاه تهران. -نادر صفت، محمدحسین(1379) ژیومورفولوژی مناطق شهری، انشارات سازمان سمت، چاپ اول، تهران - نصیری، محمد(1384) نقش دولت در تغییرات فضایی شهر بابل، شماره 48، مجله تحقیقات جغرافیایی دانشگاه تهران. - نقیبی، فریدون(1382) مسیریابی بهینه خطوط لوله نفت و گاز به کمک سیستم های اطلاعات مکانی GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی نقشه برداری( گرایش سیستم اطلاعات مکانی )، تهران، دانشکده فنی دانشگاه تهران. - نگارش، حسین(1382) کاربرد ژِئومورفولوژی در مکانگزینی شهرها و پیامدهای آن، مجله جغرافیا و توسعه. - نگارش، حسین(1384) زلزله، شهرها و گسل ها، مجله پژوهش های جغرافیایی، شماره 52. دانشگاه تهران. - هدمن، ريچارد و يازوسکی، آندرو(1381) مباني طراحي شهري ، ترجمه راضيه رضازاده و مصطفي عباس زادگان، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران، تهران. - همپانژاد، الناز(1381) تحليلي بر گسترش کالبدي شهر اروميه، پايان نامه کارشناسي ارشد جغرافيا و برنامه ريزي شهري، دانشگاه آزاد نجف آباد. - هيراسکار، جي، کي(1376) درآمدي بر مباني برنامه ريزي شهري، ترجمه محمد سليماني و احمد رضا يکاني، انتشارات جهاد دانشگاهي تربيت معلم تهران. - وبر، ماکس(1369)شهر در گذر زمان، ترجمه شيوا کاوياني، انتشارات دانشگاه تهران. - Meyer , B , (1994) Global land use and land – cover chang anover view , Cambridge , university press , P 10. - Fridman , J ,(1987) planning , in the public domain , Princeton university press , P 38. -Fridman , J , alonso , W , (1964) regional development and planning , Mtt press , Cambridge , mass , P 61. - Northam , R , (1975 ) urban geography , London , B . L . meyer . W . , P 168 - Batisani , N, Y arnal, B (2008). Urban expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial dynamic and Landscape transformations, Applied Geography, doi: 10.1016/j. Apgeog.2008.08.007 . - Best , R ,( 1989 ) Land use and living space , methven , P 19-20. - Mukom , S,( 1996 ) on sustainable urban development in sub Saharan Africa cites , University of Illinois , P 266. -Northam , R , (1975 ) urban geography , London , B . L . meyer . W , P 168.